Ustawa z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu
Dnia 13 lipca 2018 r. weszła w życie Ustawa z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Ustawa), która zastąpiła dotychczasową ustawę z dnia 16 listopada 2000 r. Zakres zmian zadecydował o przygotowaniu projektu nowej ustawy. Została ona uchwalona ze względu na konieczność dostosowania prawa polskiego do regulacji unijnych, w tym do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, zmieniającą rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 648/2012 i uchylającej dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2005/60/WE oraz dyrektywę Komisji 2006/70/WE.
Najważniejsze zmiany
Ustawa rozszerza zakres pojęcia instytucji obowiązanej i nadaje taki status m.in.:
- przedsiębiorcom w rozumieniu ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców, niebędących innymi instytucjami obowiązanymi, świadczącym usługi polegające na: a) tworzeniu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, w tym spółek b) pełnieniu funkcji członka zarządu lub umożliwianiu innej osobie pełnienia tej funkcji lub podobnej funkcji w osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, c) zapewnianiu siedziby, adresu prowadzenia działalności lub adresu korespondencyjnego oraz innych pokrewnych usług osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, w tym spółkom d) działaniu lub umożliwieniu innej osobie działania jako powiernik trustu, który powstał w drodze czynności prawnej, e) działaniu lub umożliwieniu innej osobie działania jako osoba wykonująca prawa z akcji lub udziałów na rzecz podmiotu innego niż spółka notowana na rynku regulowanym podlegającym wymogom dotyczącym ujawniania informacji zgodnie z prawem Unii Europejskiej lub podlegająca równoważnym standardom międzynarodowym;
- podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą polegającą na świadczeniu usług w zakresie: a) wymiany pomiędzy walutami wirtualnymi i środkami płatniczymi, b) wymiany pomiędzy walutami wirtualnymi, c) pośrednictwa w wymianie, d) prowadzenia rachunków,
- przedsiębiorcom w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej prowadzącym działalność polegającą na udostępnianiu skrytek sejfowych;
- instytucjom pożyczkowym w rozumieniu ustawy o kredycie konsumenckim.
Rozwiązania, które wprowadza Ustawa dotyczą także: 1) obowiązków instytucji obowiązanych, w tym w zakresie stosowania środków bezpieczeństwa finansowego, 2) mechanizmów przygotowania krajowej oceny ryzyka, 3) utworzenia Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych, 4) kontroli instytucji obowiązanych, 5) gromadzenia przez Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF) informacji potrzebnych do wypełniania przez niego zadań ustawowych, ich ochrony oraz udostępniania tych informacji innym podmiotom, 6) sankcji administracyjnych i rozwiązań karnych nakładanych na instytucje obowiązane nieprzestrzegające obowiązków nałożonych Ustawą.
Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych
Organem właściwym dla Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych (Rejestr) jest minister właściwy do spraw finansów publicznych (art. 56 Ustawy). W rejestrze tym, który jest jawny, gromadzone są informacje umożliwiające identyfikację beneficjentów rzeczywistych, a więc osób fizycznych, które faktycznie czerpią korzyści z działalności danego podmiotu, który posiadają lub kontrolują. Regulacja w zakresie dotyczącym Rejestru wejdzie w życie po 18 miesiącach od dnia ogłoszenia Ustawy.
Waluty wirtualne
Ustawa zawiera definicję waluty wirtualnej, obejmując nią nie tylko kryptowaluty, takie jak np. bitcoin, ale i scentralizowane waluty wirtualne. Oznacza to, że giełdy walut wirtualnych oraz podmioty, które je stosują, będą musiały wdrażać wobec swoich klientów środki bezpieczeństwa finansowego zgodnie z Ustawą. Państwa członkowskie Unii Europejskiej zostały zobowiązane do nałożenia na podmioty świadczące usługi w zakresie wymiany pomiędzy walutami wirtualnymi a prawnymi środkami płatniczymi oraz prowadzące na rzecz swoich klientów portfel walut wirtualnych obowiązków z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.
Kary administracyjne, pieniężne i sankcje karne
Ustawa wprowadza kompleksowe rozwiązanie dotyczące kar i innych środków nakładanych na instytucje obowiązane za jej naruszenie. Rozszerzony został katalog kar administracyjnych, rodzajów naruszeń Ustawy, za które może zostać nałożona kara administracyjna, uszczegółowiono przesłanki mające wpływ na wysokość sankcji, wprowadzono możliwości nałożenia kary pieniężnej na osoby sprawujące funkcje zarządcze w instytucjach obowiązanych. Ustawa podwyższa górny próg kary pieniężnej do 5 mln euro albo do 10 % rocznego obrotu (art. 150 ust. 3 pkt 2). Nawet do 1 mln zł może wynosić kara nakładana na członka zarządu odpowiedzialnego za wykonanie obowiązków ustawowych w okresie, w którym doszło do naruszeń ze strony instytucji obowiązanej (art. 154 Ustawy).
Ponadto mamy także przepisy regulujące odpowiedzialność karną. Zgodnie z art. 156 Ustawy, kto, działając w imieniu lub na rzecz instytucji obowiązanej: 1) nie dopełnia obowiązku przekazania GIIF zawiadomienia o okolicznościach, które mogą wskazywać na podejrzenie popełnienia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, lub obowiązku przekazania GIIF zawiadomienia o powzięciu uzasadnionego podejrzenia, że określona transakcja lub wartości majątkowe będące przedmiotem tej transakcji mogą mieć związek z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzmu, 2) przekazuje GIIF nieprawdziwe lub zataja prawdziwe dane dotyczące transakcji, rachunków lub osób, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Konieczność weryfikacji dotychczasowych procesów, procedur oraz dokumentów
Trzeba przejrzeć posiadane polityki oraz dokumenty pod kątem dostosowania ich do nowej Ustawy. Długa lista obowiązków rozpoczyna się od obowiązku rozpoznania ryzyka prania pieniędzy. Należy stosować środki bezpieczeństwa finansowego do których zalicza się m.in. zbieranie różnych danych o klientach, ich identyfikacja i weryfikacja tożsamości, (art. 34 Ustawy). Instytucja obowiązana niezwłocznie zawiadamia GIIF za pomocą środków komunikacji elektronicznej, o przypadku powzięcia uzasadnionego podejrzenia, że określona transakcja lub określone wartości majątkowe mogą mieć związek z praniem pieniędzy lub finansowaniem terroryzm.
Ustawa przewiduje możliwość stosowania uproszczonych środków bezpieczeństwa w sytuacjach, w których ocena ryzyka potwierdziła niższe ryzyko prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu. Może także okazać się konieczne stosowanie wzmożonych środków bezpieczeństwa. Instytucje zobowiązane muszą mieć wewnętrzną procedurę w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (art. 50 Ustawy). Nowym obowiązkiem jest konieczność przygotowania procedur w zakresie whistleblowingu. Ustawa stanowi, iż instytucje zobowiązane muszą opracować procedury zgłaszania przez pracowników oraz inne osoby rzeczywistych oraz potencjalnych naruszeń przepisów z zakresy przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Procedury te muszą zapewniać osobom zgłaszającym anonimowość (art. 53 Ustawy). Obowiązkowe także jest przeszkolenie pracowników wykonujących obowiązki związane z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy (art. 52 Ustawy). Ponadto instytucje te obowiązane są dokumentować rozpoznane ryzyko prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu.
dr Marlena Wach