Do dnia 3 lipca 2021 r. Państwa członkowskie zobowiązane są do wprowadzenia w życie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych, które są niezbędne do wykonania DYREKTYWY PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko (Numer CELEX: 32019L0904.). Podstawą prawną, z której wywodzi się obowiązek implementacji prawa Unii Europejskiej jest art. 4 Traktatu o Unii Europejskiej. Maastricht.1992.02.07 (Dz.U.2004.90.864/30 z dnia 2004.04.30). Przepis ten nakłada na państwa członkowskie szeroko pojęty obowiązek współpracy w osiąganiu celów Unii poprzez zapewnienie pełnej skuteczności prawu unijnemu.
Zgodnie z art. 14 dyrektywy Państwa członkowskie ustanawiają przepisy dotyczące sankcji mających zastosowanie w przypadku naruszenia przepisów krajowych przyjętych na podstawie niniejszej dyrektywy oraz podejmują wszelkie niezbędne środki w celu zapewnienia ich wykonania. Przewidziane sankcje muszą być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające. Państwa członkowskie UE zobligowane są do powiadomienia Komisji Europejskiej o tych przepisach i środkach do dnia 3 lipca 2021 r., a także powiadamiają ją o wszelkich późniejszych zmianach, które ich dotyczą.
Jednocześnie państwa członkowskie stosują środki niezbędne do wykonania:
- art. 5 – od dnia 3 lipca 2021 r.,
- art. 6 ust. 1 – od dnia 3 lipca 2024 r.,
- art. 7 ust. 1 – od dnia 3 lipca 2021 r.,
- art. 8 – do dnia 31 grudnia 2024 r., a w odniesieniu do systemów rozszerzonej odpowiedzialności producenta ustanowionych przed dniem 4 lipca 2018 r. i w odniesieniu do produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych wymienionych w części E sekcja III załącznika – do dnia 5 stycznia 2023 r.
Pod warunkiem osiągnięcia ustanowionych w art. 4 i 8 celów i zadań w zakresie gospodarowania odpadami, państwa członkowskie mogą dokonać transpozycji przepisów określonych w art. 4 ust. 1 i w art. 8 ust. 1 i 8, z wyjątkiem w zakresie wymienionych w części E sekcja III załącznika produktów jednorazowego użytku
z tworzyw sztucznych, w drodze umów zawieranych między właściwymi organami a zainteresowanymi sektorami gospodarki.
Właściwe gospodarowanie odpadami ma zasadnicze znaczenie dla zapobiegania powstawaniu wszelkiego rodzaju zaśmiecenia, w tym środowiska morskiego. Istniejące przepisy unijne,
a mianowicie dyrektywy 2008/98/WE, 2000/59/WE, 2000/60/WE i 2008/56/WE oraz rozporządzenie Rady (WE) nr 1224/2009,
oraz instrumenty polityczne umożliwiają pewne działania regulacyjne mające na celu rozwiązanie kwestii odpadów w środowisku morskim. W szczególności odpady tworzyw sztucznych podlegają ogólnym unijnym środkom i celom w zakresie gospodarowania odpadami, takim jak cel w zakresie recyklingu odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych określony w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 94/62/WE z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (Dz.U. L 365
z 31.12.1994).
Z tego powodu w kontekście planu działania UE dotyczącego gospodarki o obiegu zamkniętym określonego w komunikacie Komisji z dnia 2 grudnia 2015 r. zatytułowanym “Zamknięcie obiegu – plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym” Komisja stwierdziła w europejskiej strategii na rzecz tworzyw sztucznych określonej w komunikacie Komisji z dnia 16 stycznia 2018 r. zatytułowanym “Europejska strategia na rzecz tworzyw sztucznych w gospodarce o obiegu zamkniętym”, że aby osiągnąć zamknięty obieg w całym cyklu życia tworzyw sztucznych, należy uporać się z problemem, jakim jest generowanie coraz większych ilości odpadów tworzyw sztucznych oraz przedostawanie się odpadów tworzyw sztucznych do środowiska, w szczególności do środowiska morskiego. Europejska strategia na rzecz tworzyw sztucznych stanowi krok w kierunku ustanowienia gospodarki o obiegu zamkniętym, w której projektowanie i produkowanie tworzyw sztucznych i produktów z tworzyw sztucznych w pełni uwzględnia potrzeby
w zakresie ponownego użycia, napraw i recyklingu, i w której tworzy się i propaguje bardziej zrównoważone materiały. Znaczny negatywny wpływ na środowisko, zdrowie i gospodarkę powodowany przez niektóre produkty z tworzyw sztucznych wymaga ustanowienia specjalnych ram prawnych, by skutecznie zmniejszać te niepożądane efekty[1]. Niniejsza dyrektywa propaguje podejścia wspomagające gospodarkę o obiegu zamkniętym, które dają pierwszeństwo zrównoważonym i nietoksycznym produktom wielokrotnego użytku i systemom ponownego użycia zamiast produktom jednorazowego użytku, które mają przede wszystkim na celu zmniejszenie ilości generowanych odpadów. W tym kontekście Unia współpracuje z partnerami na wielu forach międzynarodowych, takich jak G20, G7 i ONZ, by propagować podejmowanie wspólnie uzgodnionych działań, a niniejsza dyrektywa stanowi element działań Unii w tym zakresie. Aby wysiłki te były skuteczne, ważne jest również, aby wywóz z Unii odpadów tworzyw sztucznych nie powodował zwiększenia ilości odpadów w środowisku morskim w innych regionach świata.
Zgodnie z dokonanym pomiarem zaśmiecenia plaż tworzywa sztuczne stanowią 80-85 % odpadów
w środowisku morskim w Unii, przy czym artykuły jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych stanowią 50 %, a przedmioty związane z połowami -27 % całości odpadów w środowisku morskim. Produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych obejmują szeroką gamę powszechnie stosowanych szybko zbywalnych produktów konsumpcyjnych, które są wyrzucane po tym, jak zostały jednorazowo użyte zgodnie ze swoim przeznaczeniem, są rzadko poddawane recyklingowi i łatwo stają się śmieciami. Znaczna część narzędzi połowowych wprowadzonych do obrotu nie jest zbierana w celu przetwarzania. Produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych i narzędzia połowowe zawierające tworzywa sztuczne stanowią zatem szczególnie poważny problem w kontekście odpadów w środowisku morskim, stwarzają poważne zagrożenie dla ekosystemów morskich, różnorodności biologicznej i zdrowia człowieka oraz mają negatywny wpływ na takie rodzaje działalności jak turystyka, rybołówstwo i żegluga.
Niniejsza dyrektywa powinna obejmować tylko te produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, które są najczęściej znajdowane na plażach w Unii, a także narzędzia połowowe zawierające tworzywa sztuczne oraz produkty wykonane z oksydegradowalnych tworzyw sztucznych. Według szacunków produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych objęte środkami niniejszej dyrektywy stanowią około 86 % produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych znajdowanych na plażach
w Unii. Szklane i metalowe pojemniki na napoje nie powinny być objęte zakresem stosowania niniejszej dyrektywy, ponieważ nie znajdują się wśród produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych najczęściej znajdowanych na plażach w Unii.
Planuje się ze zbiórka recyklingu butelek z tworzyw sztucznych po napojach powinna osiągnąć poziom 77% do 2025 r. i 90% do 2029 r. Natomiast od 2025 r. wprowadzony zostanie obowiązkowy 25% udział surowców pochodzących z recyklingu.
Należy wskazać, że celem europejskiej strategii na rzecz tworzyw sztucznych dotyczący zapewnienia, aby do 2030 r. wszystkie opakowania z tworzyw sztucznych wprowadzone do obrotu w Unii można było ponownie wykorzystać lub z łatwością poddać recyklingowi. Wpływ tych środków na problem odpadów
w środowisku morskim nie jest jednak wystarczający oraz istnieją różnice w zakresie i poziomie ambicji poszczególnych środków krajowych mających na celu zapobieganie powstawaniu i zmniejszenie ilości odpadów w środowisku morskim. Ponadto niektóre z tych środków, w szczególności ograniczenia rynkowe dotyczące produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, mogą tworzyć bariery handlowe
i zakłócać konkurencję w Unii.
Autor: Jędrzej Kinalski – Adwokat w Kancelarii JBW
Nadzór merytoryczny: Justyna Bójko – Radca Prawny, Partner Zarządzający w Kancelarii JBW
[1] DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko (Numer CELEX: 32019L0904.)