Pakiet „Fit for 55”, czyli „Gotowi na 55” składa się z 13 projektów ustawodawczych, które dotyczą różnych aspektów zielonej transformacji, których podstawą jest zrewitalizowany system handlu uprawnieniami do emisji. Pierwsza część pakietu została opublikowana przez Komisję Europejską w dniu 14 lipca 2021 r. Występujące w nazwie pakietu „55” odnosi się do 55 procent, czyli nowego celu przejściowego redukcji emisji w Unii Europejskiej na 2030 rok – jest to bowiem pakiet unijnych projektów aktów prawnych, które mają na celu zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o 55% względem roku 1990.Ma on być zrealizowany do 2030. „Fit for 55” odnosi się do okresu przejściowego, prowadzącego docelowo do neutralności klimatycznej w 2050 roku w całej UE. Pakiet ten obejmuje kompleksowe zmiany w zakresie systemu handlu uprawnieniami do emisji (ETS), propozycję wprowadzenia mechanizmu węglowego (CBAM), rozporządzenia w sprawie wspólnego wysiłku redukcyjnego (ESR) określającego cele redukcji emisji czy nowelizację dyrektyw w zakresie OZE, efektywności energetycznej i opodatkowania energii. Zmiany te wymagają akceptacji wszystkich państw członkowskich, z czym wiążą się trwające negocjacje, dlatego przewidywany termin wejścia w życie to nie wcześniej niż 2024 r.[1]
Projekt Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę 2003/87/WE ustanawiającą system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych w Unii, decyzję (UE) 2015/1814 w sprawie ustanowienia i funkcjonowania rezerwy stabilności rynkowej dla unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych i rozporządzenie (UE) 2015/757, stanowiący część pakietu „Fit for 55”, ma na celu m.in. zapewnienie, aby sektory obecnie nieobjęte EU ETS przyczyniały się w sposób efektywny kosztowo do ograniczenia emisji, które jest niezbędne do osiągnięcia celów UE i do wywiązania się z zobowiązań wynikających z porozumienia paryskiego, w szczególności poprzez objęcie zasadami EU ETS emisji z transportu morskiego oraz emisji z sektora budowlanego i sektora transportu drogowego.
Zgodnie natomiast z projektem Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 lipca 2021 r. zmieniającej dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001, rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/1999 i dyrektywę 98/70/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do promowania energii ze źródeł odnawialnych oraz uchylająca dyrektywę Rady (UE) 2015/652, „Zwiększenie stopnia wykorzystania energii odnawialnej – w szczególności energii z morskich źródeł odnawialnych – pozwoliłoby stworzyć bezpieczniejszy, mniej zależny od przywozu system energetyczny UE. Zmiana REDII[2] prawdopodobnie wywrze pozytywny wpływ na wzrost gospodarczy i inwestycje, przyczyniając się do utworzenia wysokiej jakości miejsc pracy, ograniczenia przywozu paliw kopalnych i zmniejszenia kosztów energii dla konsumentów i przedsiębiorstw. Przyjmuje się, że wiele spośród wariantów strategicznych doprowadzi do utworzenia miejsc pracy, zgodnie z przewidywaną ekologiczną i cyfrową odbudową gospodarki. Oczekuje się pozytywnego wpływu na zatrudnienie, zwłaszcza w sektorach powiązanych z energią odnawialną, przejawiającego się wzrostem zatrudnienia i podniesieniem poziomu umiejętności w sektorach budowlanym i dostaw energii, a także zmianą struktury zatrudnienia w poszczególnych sektorach. […] elektryfikacja ogrzewania w budynkach przyczyniłaby się znacząco do obniżenia emisji gazów cieplarnianych i emisji innych zanieczyszczeń powietrza generowanych przez europejski zasób budowlany, który obecnie w znacznym stopniu opiera się na paliwach kopalnych. Jakość powietrza w miastach poprawi się m.in. dzięki systemom grzewczym wykorzystującym źródła odnawialne, w szczególności jeżeli chodzi o systemy ciepłownicze w miastach. […] Zwiększenie stopnia wykorzystania energii odnawialnej w sektorze ogrzewania i chłodzenia i w sektorze budowlanym będzie wiązało się z koniecznością przeprowadzenia prac budowlanych/renowacji, co doprowadzi do wzrostu zatrudnienia w tych sektorach. Małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) stanowią do 95 % przedsiębiorstw prowadzących działalność w sektorze budowlanym, sektorze architektury i sektorze inżynierii lądowej, a zatem przegląd prawdopodobnie wywrze korzystny wpływ na MŚP. Wytyczne i wsparcie finansowe dotyczące umów zakupu energii elektrycznej będą stanowiły pomoc dla MŚP, które nie dysponują zasobami niezbędnymi do poradzenia sobie ze złożonymi umowami. Bardziej rygorystyczne kryteria dotyczące biomasy leśnej mogą doprowadzić do wzrostu kosztów i obciążeń administracyjnych dla małych i średnich podmiotów gospodarczych.”
Zgodnie z artykułem 15a projektu, „1.Aby zachęcić do produkcji energii odnawialnej i korzystania z niej w sektorze budowlanym, państwa członkowskie określają orientacyjny cel dotyczący udziału odnawialnych źródeł energii w końcowym zużyciu energii w sektorze budynków tych państw w 2030 r., która jest zgodna z orientacyjnym celem wynoszącym co najmniej 49 % udziału energii odnawialnej w sektorze budynków w zużyciu energii końcowej w Unii w 2030 r. Cel krajowy wyraża się jako udział w krajowym końcowym zużyciu energii i oblicza zgodnie z metodyką określoną w art. 7. Państwa członkowskie uwzględniają ten cel, jak również informacje na temat sposobu, w jaki zamierzają ten cel osiągnąć, w zaktualizowanych zintegrowanych krajowych planach w dziedzinie energii i klimatu przedłożonych zgodnie z art. 14 rozporządzenia (UE) 2018/1999. 2.Państwa członkowskie wprowadzają do swoich przepisów i kodeksów oraz, w stosownych przypadkach, do swoich systemów wsparcia środki mające na celu zwiększenie udziału energii elektrycznej oraz ogrzewania i chłodzenia ze źródeł odnawialnych w zasobie budowlanym, w tym środki krajowe dotyczące znacznego wzrostu prosumpcji odnawialnych źródeł energii, rozwoju społeczności energetycznych działających w zakresie energii odnawialnej i wzrostu lokalnego magazynowania energii, w połączeniu z poprawą efektywności energetycznej w zakresie kogeneracji oraz pasywnych budynków o niemal zerowym lub zerowym zużyciu energii.”
W dniu 15 grudnia 2021 r. Komisja Europejska opublikowała drugą część pakietu „Fit for 55”, zawierającą szereg wniosków legislacyjnych i politycznych skupiających się na gazie i budownictwie. Wraz z wnioskiem w sprawie przekształcenia dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków Komisja dąży do wyższych wskaźników renowacji budynków, między innymi poprzez ustalenie minimalnych norm dotyczących charakterystyki energetycznej istniejących budynków oraz zobowiązanie państw członkowskich do regularnego przedstawiania krajowych planów działań w zakresie renowacji budynków.[3]
Podstawą projektu jest art. 194 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dalej jako: „TFUE”), który stanowi podstawę prawną polityki energetycznej Unii. Proponowane środki mają na celu „promowanie efektywności energetycznej i oszczędności energii oraz rozwój nowych i odnawialnych form energii” (art. 194 ust. 1 lit. c) TFUE).
Projekt pozostawia duże pole manewru państwom członkowskim w zakresie dostosowania ich polityki regulacyjnej i finansowej dotyczącej budynków do warunków krajowych i lokalnych w celu spełnienia wspólnych ogólnych ambicji. Kluczowa odpowiedzialność za jego realizację spoczywa w większym stopniu na państwach członkowskich, niż pierwotnie planowano, z należytym poszanowaniem zasady pomocniczości. Wzywa się państwa członkowskie do zaprojektowania i wdrożenia odpowiednio ambitnych krajowych planów renowacji budynków, z należytym uwzględnieniem ich celów ESR oraz proponowanego limitu emisji pochodzących ze stosowania paliw grzewczych w sektorze budowlanym. W tym kontekście Komisja oceni krajowe plany renowacji budynków.
Zgodnie z projektem, od 2023 r. państwa członkowskie muszą składać co dwa lata sprawozdania z postępów we wdrażaniu planów, a ponadto do 30 czerwca 2023 r. muszą powiadomić Komisję o swoich projektach aktualizacji planów, przy czym ostateczne aktualizacje mają nastąpić 30 czerwca 2024 r. Plany renowacji budynków będą zgodne z cyklami krajowych planów w zakresie energii i klimatu (NECP), z wyjątkiem pierwszego planu renowacji budynków.
Projekt wprowadza w dyrektywie 2010/31/UE następujące zmiany w celu dostosowania przepisów dotyczących nowych i istniejących budynków oraz narzędzi informacyjnych do Europejskiego Zielonego Ładu, aktualizacji jego treści w świetle postępu technicznego i uproszczenia jego tworzenia oraz zapewnienia wzmocnionego finansowania i mechanizmy egzekwowania:
– W art. 2 wprowadzono nową definicję budynku bezemisyjnego: budynek o bardzo wysokiej charakterystyce energetycznej zgodnie z zasadą efektywności energetycznej na pierwszym miejscu, w którym bardzo mała ilość nadal wymaganej energii jest w pełni pokryta energią ze źródeł odnawialnych na poziomie budynku lub gminy, o ile jest to technicznie wykonalne (zwłaszcza te wytwarzane na miejscu, ze wspólnoty energii odnawialnej lub z energii odnawialnej lub ciepła odpadowego z systemu ciepłowniczego i chłodniczego). Budynki zeroemisyjne stają się nowym standardem dla nowych budynków, poziomem, który należy osiągnąć dzięki gruntownej renowacji od 2030 r. oraz wizji zasobów budynków w 2050 r. Artykuł 2 wyjaśnia również definicję „budynku o niemal zerowym zużyciu energii”, która pozostaje standardem dla nowych budynków do czasu zastosowania standardu budynków zeroemisyjnych i staje się poziomem, jaki ma osiągnąć gruntowna renowacja do 2030 roku. Na nowo definiuje „głęboką renowację” jako złoty standard dla renowacji budynków i „stopniowej renowacji głębokiej”, aby ułatwić jego dostawę. Artykuł 2 wprowadza definicję „standardów portfela kredytów hipotecznych”) jako mechanizmu zachęcającego kredytodawców hipotecznych do poprawy charakterystyki energetycznej ich portfela budynków oraz zachęcania potencjalnych klientów do zwiększania efektywności energetycznej ich nieruchomości.
– Artykuł 3 dotyczący krajowych planów renowacji budynków (wcześniej nazywanych długoterminowymi strategiami renowacji) stał się bardziej operacyjny. Ramy monitorowania zostały wzmocnione poprzez wprowadzenie przez Komisję oceny projektów krajowych planów renowacji budynków oraz wydanie zaleceń w ramach procesu NECP. Aby ułatwić prezentację informacji i ich ocenę przez Komisję oraz poprawić porównywalność planów krajowych, w załączniku II przedstawiono wspólny szablon z obowiązkowymi i dobrowolnymi elementami. Obowiązkowe elementy, których dotyczy raport, obejmują podejścia dzielnicowe i sąsiedzkie, w tym rolę społeczności energii odnawialnej i obywatelskich społeczności energetycznych. Plany renowacji budynków należy składać w ramach KPEiK i ich aktualizacji; wyjątkowo pierwszy projekt planu ma zostać złożony do 30 czerwca 2024 r., aby uwzględnić czas przyjęcia i wejścia w życie zmienionej dyrektywy EPBD. Postępy w osiąganiu celów krajowych oraz wkład planów renowacji budynków w cele krajowe i unijne będą zgłaszane w ramach dwuletnich sprawozdań na podstawie rozporządzenia w sprawie zarządzania.
– Zaktualizowano art. 4 (dawny art. 3) dotyczący metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynków w połączeniu z załącznikiem I w celu wyjaśnienia możliwego wykorzystania mierzonego zużycia energii do obliczania charakterystyki energetycznej oraz weryfikacji poprawności obliczonego zużycia energii. W artykule określono sposób rozliczania zużycia na miejscu energii ze źródeł odnawialnych, takich jak punkty ładowania, oraz energii dostarczanej ze społeczności energetycznych.
– Art. 5 (dawny art. 4) dotyczący ustalenia minimalnych wymagań dotyczących charakterystyki energetycznej zostaje zmieniony w celu dostosowania wcześniej możliwego całkowitego wyłączenia chronionych budynków do postępu technicznego, co pozwala na poprawę charakterystyki energetycznej takich budynków bez zmiany ich charakteru technicznego i wyglądu.
– Art. 6 (dawny art. 5) dotyczący obliczania poziomów optymalnych pod względem kosztów jest dostosowany do Zielonego Ładu, stanowiąc, że koszty uprawnień do emisji gazów cieplarnianych oraz środowiskowe i zdrowotne efekty zewnętrzne zużycia energii należy uwzględnić przy określaniu najniższego kosztu. Komisja dokona przeglądu metodologii optymalnej pod względem kosztów do 30 czerwca 2026 r.
– Artykuł 7 zawiera wszystkie przepisy dotyczące nowych budynków:
(a) Określa, że od 2030 r. nowe budynki muszą być budynkami o zerowej emisji; nowe budynki użyteczności publicznej muszą być bezemisyjne od 2027 r. Szczegółowe wymogi dotyczące budynków o zerowej emisji określono w załączniku III; (b) Potencjał globalnego ocieplenia (GWP) w całym cyklu życia nowych budynków będzie musiał być obliczany od 2030 r., informując w ten sposób o emisjach w całym cyklu życia nowych budynków. Emisje w całym cyklu życia są szczególnie istotne w przypadku dużych budynków, dlatego obowiązek ich obliczania dotyczy dużych budynków (o powierzchni użytkowej większej niż 2000 mkw.) od 2027 r.
c) Państwa członkowskie uwzględniają w przypadku nowych budynków ważne wymiary wykraczające poza charakterystykę energetyczną, a mianowicie zdrowe warunki klimatyczne w pomieszczeniach, przystosowanie do zmiany klimatu, bezpieczeństwo przeciwpożarowe, zagrożenia związane z intensywną aktywnością sejsmiczną oraz dostępność dla osób niepełnosprawnych. Zajmą się również usuwaniem dwutlenku węgla związanym ze składowaniem dwutlenku węgla w budynkach lub na nich.
Artykuły 8-10 i 15 dotyczące istniejących budynków i wsparcia finansowego łączą:
(a) Obecne przepisy dotyczące większych renowacji, które dają możliwość zastosowania obowiązujących minimalnych wymagań dotyczących charakterystyki energetycznej (w celu zapewnienia minimalnej głębokości renowacji), a także dotyczą ulepszeń strukturalnych, adaptacji do zmian klimatu, usuwania substancji niebezpiecznych, w tym azbestu, oraz dostępności dla osób niepełnosprawnych są uzupełnione o nowe minimalne normy charakterystyki energetycznej na poziomie UE (powodujące wzrost wskaźniki renowacji) dla najgorzej działających budynków publicznych (tj. budynków i jednostek budynków będących własnością organów publicznych) i budynków niemieszkalnych. Wymagają one renowacji i ulepszenia budynków klasy EPC klasy G co najmniej do klasy efektywności energetycznej F najpóźniej do 2027 r. i co najmniej do klasy efektywności energetycznej E najpóźniej do 2030 r., a budynki mieszkalne o najgorszych parametrach do co najmniej klasy F do 2030 r. oraz co najmniej do klasy E do 2033 r. Skupienie się na klasach zasobów budowlanych o najniższych osiągach gwarantuje, że wysiłki skoncentrują się na budynkach o największym potencjale dekarbonizacji, łagodzeniu ubóstwa energetycznego oraz szerszych korzyściach społecznych i gospodarczych. Państwa członkowskie ustalają również, w ramach krajowych planów renowacji budynków, konkretne terminy osiągnięcia wyższych klas charakterystyki energetycznej (dla budynków objętych zakresem art. 9 ust. 1) do 2040 i 2050 r., zgodnie z ich ścieżką przekształcenia krajowe zasoby budowlane na budynki o zerowej emisji.
[1] http://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_21_3541
[2] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, L 328/82.
[3] http:// ec.europa.eu/energy/sites/default/files/proposal-recast-energy-performance-buildings-directive.pdf.